Μια σύλληψη για κατασκοπεία….

         

   Σαν σήμερα το 1938, συλλαμβάνεται ο  Λεβ Ντ. Λαντάου, επικεφαλής του Θεωρητικού Τμήματος στο Ινστιτούτο Φυσικών Προβλημάτων στη Ρωσία. Ο Λαντάου συνελήφθη για ένα φυλλάδιο που συνέκρινε τον Σταλινισμό με τον Γερμανικό Ναζισμό και τον Ιταλικό Φασισμό. Ο Πιότρ Καπίτσα (ο καλύτερος Σοβιετικος πειραματικός φυσικός της εποχής του) αντέδρασε αμέσως στέλνοντας μια επιστολή στον Ιωσήφ Στάλιν, αλλά δεν ακολούθησε καμία αντίδραση. Στις 6 Απριλίου 1939, ο Καπίτσα έγραψε μια επιστολή στον Μολότοφ, στην οποία τον παρακάλεσε να επιστήσει την προσοχή της NKVD (μυστικής υπηρεσίας) στην «επιτάχυνση της υπόθεσης Λαντάου». Η αντίδραση ήταν πολύ γρήγορη: σε λίγες μέρες ο Καπίτσα προσκλήθηκε στην NKVD, όπου έγινε δεκτός από μια μεγάλη ομάδα πρακτόρων του Λαυρέντι Μπέρια, με επικεφαλή τον επικεφαλής της Μονάδας Ερευνών της NKVD, Κομπούλοφ. Υπήρχαν πέντε μεγάλοι τόμοι της «Υπόθεσης Λαντάου» σε ένα τραπέζι. Ο Κομπούλοφ πρότεινε στον Καπίτσα να εξετάσει το υλικό. Ο Καπίτσα συνειδητοποίησε αμέσως ότι θα ακολουθούσε συζήτηση μετά την ανάγνωση αυτών των τόμων, χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας. Στη συνέχεια, έκανε μια αντεπίθεση και ζήτησε από τον Κομπούλοφ και όλους τους υπόλοιπους που ήταν παρόντες μια ερώτηση: 

  «Εδώ ισχυρίζεστε ότι ο Λαντάου ήταν Γερμανός κατάσκοπος, κάτι που είναι έγκλημα. Αλλά κάθε έγκλημα πρέπει να έχει ένα κίνητρο. Εξηγήστε το: τι είδους κίνητρα θα μπορούσε να έχει ο Εβραίος Λαντάου για να γίνει Γερμανός κατάσκοπος;» 

 Σε αυτό το σημείο ακολούθησε μια σιωπηλή σκηνή στο πνεύμα του «Επιθεωρητή της Κυβέρνησης» του Γκόγκολ. 

  Η ερώτηση του Καπίτσα άφησε άναυδους τους στρατηγούς, μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν σκεφτεί τα κίνητρα των εγκλημάτων και δεν είχαν καν κατανοήσει πλήρως την έννοια αυτής της λέξης. Ο Κομπούλοφ πρότεινε αμέσως να διακοπεί η συζήτηση, και σε δύο ημέρες ο ίδιος ζήτησε από τον Καπίτσα μια επιστολή προς τον Μπέρια με έκκληση να «απελευθερωθεί από την κράτηση ο συλληφθείς καθηγητής Φυσικής Λεβ Ντ. Λαντάου, με προσωπική εγγύηση». Στις 28 Απριλίου 1939, ακριβώς ένα χρόνο μετά τη σύλληψή του, ο Λαντάου αφέθηκε ελεύθερος. Προφανώς οι προβληματισμένοι στρατηγοί δεν μπορούσαν να βρουν απάντηση στο ερώτημα του Καπίτσα σχετικά με τα «κίνητρα». Αυτή η ιστορία διηγήθηκε ο Ισαάκ Μ. Χαλάτνικοφ, στενός συνεργάτης του Λαντάου, στο βιβλίο του «Από την Ατομική Βόμβα στο Ινστιτούτο Λαντάου».( "From the Atomic Bomb to the Landau Institute", Isaak M.Khalatnikov)

   Κατά μια άλλη εκδοχή ο Καπίτσα  όταν απευθύνθηκε απευθείας στον Στάλιν, για να ελευθερωθεί ο  Λαντάου του ανέφερε το φαινόμενο της υπερρευστότητας. Λίγα χρόνια πριν, ο Καπίτσα είχε ανακαλύψει στο εργαστήριό του το φαινόμενο της υπερρευστότητας, δηλαδή της πλήρους απουσίας εσωτερικής τριβής που χαρακτηρίζει μερικά υγρά σε θερμοκρασίες κοντά στο απόλυτο μηδέν. Για να επιτύχει την απελευθέρωση Λαντάου, ο Καπίτσα τόνισε ότι ο νεαρός φυσικός ήταν ο μόνος Σοβιετικός επιστήμονας που είχε την ικανότητα να εξηγήσει το μυστήριο αυτής της παράδοξης ιδιότητας και να αποδείξει, έτσι, την υπεροχή της σοβιετικής επιστήμης. Ο Λαντάου ελευθερώθηκε και, χάρη στη συμβολή του, λίγα χρόνια αργότερα, στην κατανόηση της υπερρευστότητας, τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ φυσικής το 1962.