Σαν σήμερα, το 1848, πεθαίνει ο Μπέρναρντ Μπόλτσανο.
Ο Μπέρναρντ (Bernhard) Μπόλτσανο (5 Οκτωβρίου 1781 – 18 Δεκεμβρίου 1848) υπήρξε μία από τις πιο βαθιές και ταυτόχρονα αδικημένες μορφές της ευρωπαϊκής μαθηματικής και φιλοσοφικής σκέψης του 19ου αιώνα. Μαθηματικός, φιλόσοφος, λογικός και ηθικός στοχαστής, κινήθηκε με σπάνια συνέπεια ανάμεσα στην αυστηρότητα της επιστήμης και την έγνοια για το κοινό καλό, αφήνοντας έργο που δικαιώθηκε πλήρως μόνο μετά τον θάνατό του.
Γεννήθηκε στην παλαιότερη συνοικία της Πράγας, τέταρτο από τα δώδεκα παιδιά μιας οικογένειας βαθιά θρησκευόμενης και κοινωνικά ευαίσθητης. Ο πατέρας του, ιταλικής καταγωγής, έμπορος τέχνης και άνθρωπος με έντονη φιλανθρωπική δράση, και η μητέρα του, γερμανόφωνη Ρωμαιοκαθολική, διαμόρφωσαν ένα περιβάλλον όπου η ηθική ευθύνη προς τον συνάνθρωπο είχε πρωταρχική θέση. Από μικρός ο Μπόλτσανο είχε εύθραυστη υγεία και σε όλη του τη ζωή ταλαιπωρήθηκε από αναπνευστικά προβλήματα, γεγονός που ενίσχυσε ίσως τον εσωστρεφή και στοχαστικό του χαρακτήρα.
Η εκπαίδευσή του στο Γυμνάσιο των Πιαριστών στην Πράγα υπήρξε καθοριστική. Εκεί, πέρα από τη θρησκευτική αγωγή, διδάχθηκε ότι η μόρφωση και η ηθική καλλιέργεια των νέων αποτελούν ύψιστο κοινωνικό χρέος. Η επίδραση αυτή τον οδήγησε να απομακρυνθεί σταδιακά από τη δογματική πίστη και να στραφεί προς μια ηθική θεώρηση του κόσμου, όπου το καλό της ανθρωπότητας υπερέχει κάθε μεταφυσικής βεβαιότητας.
Το 1796 εισήχθη στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου της Πράγας, όπου σπούδασε φιλοσοφία, φυσική και μαθηματικά. Ιδιαίτερη επίδραση άσκησε επάνω του ο Καίστνερ, μέσα από τον οποίο ο Μπόλτσανο υιοθέτησε την πεποίθηση ότι τα μαθηματικά οφείλουν να θεμελιώνονται σε αυστηρές αποδείξεις και όχι σε «αυτονόητες» παραδοχές. Όπως ο ίδιος έγραψε, εκτιμούσε στα μαθηματικά κυρίως το φιλοσοφικό τους βάθος και τη λογική τους καθαρότητα.
Παρά τη ροπή του προς τα μαθηματικά, ακολούθησε θεολογικές σπουδές και το 1804 έλαβε διδακτορικό τίτλο, παρουσιάζοντας μια διατριβή όπου διατύπωσε με εντυπωσιακή σαφήνεια την άποψή του για το τι συνιστά ορθή μαθηματική απόδειξη: καμία απόδειξη δεν είναι αποδεκτή αν δεν στηρίζεται αποκλειστικά στις έννοιες του ίδιου του θεωρήματος. Λίγο αργότερα χειροτονήθηκε ιερέας, σύντομα όμως συνειδητοποίησε ότι η αληθινή του κλίση δεν ήταν το ιερατικό λειτούργημα, αλλά η διδασκαλία και η έρευνα.
Το 1807 διορίστηκε καθηγητής στη νεοσύστατη έδρα της φιλοσοφίας της θρησκείας. Η επιλογή αυτή αποδείχθηκε προβληματική για τις αυστριακές αρχές: ο Μπόλτσανο υπήρξε ελεύθερο πνεύμα, ειρηνιστής, υπέρμαχος της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας όλων των ανθρώπων. Στα μαθήματα και τα κηρύγματά του τόνιζε την ηθική ευθύνη, κατήγγελλε την αδικία, την εκμετάλλευση και τον εθνικό ή θρησκευτικό φανατισμό, προκαλώντας καχυποψία και αντιδράσεις τόσο από το κράτος όσο και από συντηρητικούς εκκλησιαστικούς κύκλους.
Παρά τις διώξεις, η επιστημονική του ακτινοβολία μεγάλωνε. Το 1815 έγινε μέλος της Βασιλικής Βοημικής Εταιρείας Επιστημών, ενώ το 1818 εξελέγη κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής. Ωστόσο, το 1819 τέθηκε σε διαθεσιμότητα, τέθηκε υπό κατ’ οίκον περιορισμό, λογοκρίθηκε η αλληλογραφία του και του απαγορεύθηκε η δημοσίευση έργων θρησκευτικού ή πολιτικού περιεχομένου. Αρνήθηκε να ανακαλέσει τις απόψεις του και παραιτήθηκε από την έδρα του, επιλέγοντας μια ζωή αφιερωμένη στη μελέτη και τη συγγραφή.
Στα μαθηματικά, ο Μπόλτσανο υπήρξε πρωτοπόρος. Επιδίωξε να απελευθερώσει τον απειροστικό λογισμό από την ασαφή έννοια του απειροστού και να τον θεμελιώσει αποκλειστικά σε αριθμητικές και λογικές έννοιες. Στο έργο του Rein analytischer Beweis (1817) έδωσε αυστηρή απόδειξη του θεωρήματος της ενδιάμεσης τιμής και διατύπωσε την έννοια της ακολουθίας που σήμερα ονομάζουμε «ακολουθία Κωσύ», πριν ακόμη αυτή εμφανιστεί στο έργο του Κωσύ. Παράλληλα, διέβλεψε την ανάγκη αναθεώρησης της ίδιας της έννοιας του αριθμού.
Ιδιαίτερη σημασία έχει και το μεταθανάτιο έργο του Παράδοξα του Απείρου (1851), όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά η έννοια του «συνόλου» και παρουσιάζονται παραδείγματα αντιστοιχιών ένα προς ένα μεταξύ ενός άπειρου συνόλου και ενός γνήσιου υποσυνόλου του — ιδέες που προανήγγειλαν τη θεωρία συνόλων του Κάντορ. Εξίσου εντυπωσιακό είναι ότι ο Μπόλτσανο έδωσε παράδειγμα συνάρτησης συνεχούς παντού αλλά μη παραγωγίσιμης πουθενά, πολύ πριν τέτοιες κατασκευές γίνουν γνωστές.
Ως φιλόσοφος , το έργο του Wissenschaftslehre (1837) αποτελεί μνημειώδη συμβολή στη θεωρία της επιστήμης, της λογικής και της γνώσης. Με αυστηρότητα και ιστορική επίγνωση, ο Μπόλτσανο ανέλυσε την εξέλιξη της λογικής από τον Αριστοτέλη έως την εποχή του, αντιπαραβάλλοντας τις απόψεις των προκατόχων του με τη δική του συστηματική θεώρηση.
Ο Μπέρναρντ Μπόλτσανο πέθανε το 1848, εξαντλημένος από χρόνια ασθένεια. Αν και μεγάλο μέρος του έργου του παρέμεινε αδημοσίευτο ή αγνοήθηκε για δεκαετίες, σήμερα αναγνωρίζεται ως μία από τις θεμελιώδεις μορφές που άνοιξαν τον δρόμο για τα σύγχρονα μαθηματικά, τη λογική και τη φιλοσοφία της επιστήμης. Η ζωή και το έργο του μαρτυρούν μια σπάνια ενότητα επιστημονικής αυστηρότητας και ηθικού στοχασμού, που εξακολουθεί να εμπνέει.
FunFact:Τι λέει για τον πυρετό;
«Επιτρέψτε μου να σας διηγηθώ πώς κάποτε ο περίφημος μαθηματικός Ευκλείδης έγινε γιατρός. Ήταν στη διάρκεια κάποιων διακοπών, τις οποίες περνούσα στην Πράγα, όπως σχεδόν πάντα, όταν με προσέβαλε μια ασθένεια που δεν είχα ξαναζήσει ποτέ· εκδηλωνόταν με ρίγη και μια οδυνηρή εξάντληση σε ολόκληρο το σώμα. Για να ανακουφιστώ από την κατάστασή μου, πήρα στα χέρια μου τα Στοιχεία του Ευκλείδη και διάβασα για πρώτη φορά τη διδασκαλία του περί λόγων, την οποία βρήκα να παρουσιάζεται με έναν τρόπο εντελώς νέο για μένα. Η ευφυΐα που φανερωνόταν στην παρουσίαση του Ευκλείδη με γέμισε με τόσο ζωηρή ευχαρίστηση, ώστε αμέσως αισθάνθηκα πάλι απολύτως καλά.»
Μπέρναρντ Μπόλτσανο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου