Αναγνωρίζοντας τον εχθρό!

   «Υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να επηρεάσετε και πράγματα που δεν μπορείτε!»

                                                                           Επίκτητος

  Ως φοιτητής υπήρξα βιβλιοφάγος, απολάμβανα την ανάγνωση με μηδενικά στεγανά ως προς τα βιβλία που διάβαζα: βιογραφίες, μυθιστορήματα,  δοκίμια, εγχειρίδια παντός τύπου, λεξικά, κόμικς και θυμάμαι ότι  το έκανα   αβίαστα, με μια συχνότητα δυο-τριών  βιβλίων τη εβδομάδα. Όλοι το   ξέρουν ή τουλάχιστον αυτοί που πρέπει να το ξέρουν ότι τα βιβλία είναι   μικρές οάσεις ευτυχίας, και μάρτυς μου ο θεός,  προσπάθησα να διατηρήσω και μελλοντικά αυτή τη συνήθεια και σε μεγάλο βαθμό το κατάφερα.  Έκτοτε πολύ νερό κύλησε στο μύλο της ζωής, η τεχνολογία προχώρησε, εμφανίστηκε το διαδίκτυο, το έξυπνο τηλέφωνο, τα κοινωνικά δίκτυα, η  εργασία με χρήση υπολογιστή τα οποία μπήκαν οριστικά και αμετάκλητα στην ζωή μου/μας και την αλλάξαν ερήμην μας.  Προς το καλύτερο ή το χειρότερο; Δεν είμαι σίγουρος. Ένα συμβάν πριν από λίγους μήνες με θορύβησε. Έπρεπε να καταπιαστώ με μια εργασία με προθεσμία που απαιτούσε από μέρους μου συστηματική μελέτη και  απόλυτη εστίαση και  με έκπληξη συνειδητοποίησα ότι δυσκολευόμουν  να  στρωθώ να μελετήσω. Ανάλογα project στο παρελθόν δεν αποτελούσαν πρόβλημα όμως το συγκεκριμένο,  το ολοκλήρωσα με μεγάλη δυσκολία, γεγονός που με προβλημάτισε. Αναρωτήθηκα λοιπόν τι είναι αυτό -πέρα από την φυσιολογική σωματική ή πνευματική φθορά-που ελάττωσε τόσο δραματικά την ικανότητα μου να εστιάζω. Όταν το σκέφτηκα,  διαπίστωσα ότι την λίθινη εποχή που ήμουν φοιτητής, μπορούσα να διαβάζω με αυτούς τους ρυθμούς  διότι δεν είχα…τηλεόραση,  το μοναδικό μέσο που με πληροφορούσε για τον έξω κόσμο πέρα από το περιβάλλον μου ήταν ένα παλιό ραδιόφωνο. Για κινητό τηλέφωνο φυσικά ούτε λόγος. Ήταν ξεκάθαρο από την οπτική μου, ότι  η αιτία είναι η οθόνη.   Κάθε οθόνη: κινητό,  υπολογιστής,  τηλεόραση. Με λύπη διαπίστωσα ότι όσο περισσότερο με κέρδιζε η οθόνη τόσο περισσότερο έχανα την δυνατότητα της εμβριθούς μελέτης-ανάγνωσης. Τα κείμενα που προτιμούσα ήταν όλο και πιο μικρά όλο και πιο τηλεγραφικά, αντίθετα, μεγάλα άρθρα  και πολυσέλιδες αναλύσεις ακόμα και  για αντικείμενα που  με ενδιέφεραν με κούραζαν και τα απέφευγα.  Μεμονωμένο περιστατικό; Η απάντηση είναι αρνητική. Το μέγεθος της  πληροφορίας που δεχόμαστε την ημέρα κατά μέσο όρο είναι ασύλληπτο. Σύμφωνα με μια έκθεση του 2019  του Πανεπιστήμιου της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο,  ο μέσος Αμερικανός (φαντάζομαι στα ίδια νούμερα αν όχι μεγαλύτερα θα κινείται και ο μέσος Έλληνας) καταναλώνει περίπου 34 Gigabytes δεδομένων και πληροφοριών την ημέρα, μια αύξηση περίπου 350%  σε τρεις δεκαετίες. Αν το νούμερο σας φαίνεται υπερβολικό σκεφτείτε μόνο το βίντεο και τις εικόνες που βλέπετε σε ημερήσια βάση.  

Χωρίς αμφιβολία-ο νούμερο ένα ύποπτος  συγκέντρωσης είναι ο συνεχής βομβαρδισμός με πληροφορία-εικόνα κυρίως από το διαδίκτυο. 

  Τώρα τι εννοούμε ως πληροφορία; Μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου,  κοινωνικά μέσα,  συνομιλίες με άτομα,  ειδοποιήσεις,  τηλεσυναντήσεις,  τηλεσεμινάρια και πολλά-πολλά άλλα. Εάν δεν υπάρχει λελογισμένη διαχείριση στην κατανάλωσή περιεχομένου, μπορεί εύκολα να οδηγηθούμε  σε υπερφόρτωση πληροφοριών. Θυμάμαι την δεκαετία του 2000 τον όρο infojunkie (ελληνιστί πληροφοριομανής) ως μακρινή ηχώ από τα αγαπημένα βιβλία του Ασίμωφ και τώρα τον ακούω ξεκάθαρα  ως μια απτή πραγματικότητα.  

  Μερικοί άνθρωποι είναι περήφανοι για το γεγονός ότι μπορούν να διαβάσουν ένα βιβλίο κατά τις μετακινήσεις τους με τα μέσα,  να ακούνε podcast,  ενώ ελέγχουν μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και παράλληλα κοιτούν τα νέα στο κόσμο. Αλλά αυτό δεν είναι τίποτα για να περηφανευόμαστε. 

 Ακόμη και η ελάχιστη πληροφορία μπορεί να εμποδίσει την εστίαση.  Για παράδειγμα, αν προσπαθείτε να επικεντρωθείτε σε μια εργασία και γνωρίζετε ότι έχετε  ένα αδιάβαστο μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στα εισερχόμενά σας, είναι πολύ πιθανό να σας αποσυντονίσει σε τέτοιο βαθμό που να αποδίδετε μόνο το 70% των δυνατοτήτων σας, 

   Όσοι διδάσκουν  σε γυμνάσιο-λύκειο  την τελευταία δεκαετία  έχουν νιώσει στο πετσί τους  ποια είναι η απόλυτη μαθητική νέμεση: Το κινητό τηλέφωνο! Όχι απλά ένα τηλέφωνο,  ένα έξυπνο τηλέφωνο συνδεδεμένο με το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα. Η μαύρη τρύπα της μαθητικής συγκέντρωσης, οθόνες σε μέγεθος παλάμης  που καταπίνουν το χρόνο  των μαθητών από 8 μέχρι 18 ετών! Προφανώς και δεν φταίνε τα παιδιά αλλά η εκμαυλιστική δομή του διαδικτύου. Στην προσπάθεια των δημιουργών περιεχομένου να αποκτήσουν κοινό, παρουσιάζουν στο χρήστη  ότι θέλει να δει και να ακούσει. Όλα με εκείνη τη μορφή του εύπεπτου, του  ψυχαγωγικού  και του άκοπου, και φυσικά με το να προσφέρει αυτό που αρέσει δεν κάνει τίποτα άλλο από το να τσιμεντώνει απόψεις και  προτιμήσεις. Μια χοάνη πραγματικού χρόνου που σε μετατρέπει τα παιδιά σε παθητικούς δέκτες!    Ο  νομπελίστας οικονομολόγος Χερμπερτ Σιμον  αναγνώρισε το πρόβλημα πριν από 50 χρόνια: «Το τι καταναλώνει η πληροφορία είναι ξεκάθαρο: καταναλώνει την προσοχή του δέκτη.  Η  παραπληροφόρηση οδηγεί σε κενό προσοχής!»

  Η κυβέρνηση της Κίνας, το 2021 απαγόρευσε στους μαθητές κάθε βαθμίδας να φέρουν κινητό τηλέφωνο στο σχολείο. Στις περιπτώσεις που μαθητής πρέπει να έχει μαζί του κινητό τηλέφωνο, θα πρέπει να διαθέτει γονική άδεια και να υποβληθεί γραπτό αίτημα στο σχολείο. Όμως, κατά την άφιξή τους σε αυτό θα παραδίδουν τη συσκευή για φύλαξη μέχρι το σχόλασμα.    Η ίδια οδηγία με την μορφή εγκυκλίου υπάρχει και στην Ελλάδα όμως παραμένει μια ακόμη ανεφάρμοστη εγκύκλιος. 

  O Ίγκορ Νικολάγιεβιτς Γκούσεφ,  καθηγητής ιστορίας από την Λετονία,  εργάστηκε ως σε σχολεία από το 1986 ως το 1994 και κατόπιν συνταξιοδοτήθηκε,  πέρασε 25 χρόνια ως συνταξιούχος και το 2020 επανήλθε προσωρινά να αντικαταστήσει σε ένα γυμνάσιο της πόλης του,  τον ιστορικό που είχε αρρωστήσει. Η μαρτυρία του έχει μεγάλη βαρύτητα καθώς μπορεί να συγκρίνει το τότε και το τώρα. 

 «…. Αυτό που φαίνεται αμέσως στο σύγχρονο σχολείο,  είναι ότι υπάρχουν πολλά υπέρβαρα παιδιά. Υπεύθυνη γι’ αυτό δεν είναι μόνο η μη υγιής διατροφή, αλλά και τα άγχη, στα οποία είναι βυθισμένα τα παιδιά από τη στιγμή της γέννησής τους. Συχνά ένα υπέρβαρο άτομο το παθαίνει αυτό υπό την επίδραση της έντασης του νευρικού συστήματος. Είναι μια ιδιόμορφη αντίδραση του οργανισμού. Τα παιδιά αν τα συγκρίνουμε με τις προηγούμενε γενιές,  γενικά δεν είναι πολύ αναπτυγμένα.Η έλλειψη κινητικών παιχνιδιών.  Ούτε μια φορά δεν είδα στα διαλείμματα τα κορίτσια να παίζουν το παραδοσιακό σχοινάκι, ή τα αγόρια ποδόσφαιρο. Ούτε κλέφτες κι αστυνόμους ή κουτσό.  Στην καλύτερη περίπτωση φασαρίες χωρίς νόημα. 

Το πιο συνηθισμένο πάντως είναι η Αυτού Μεγαλειότης ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ! Ξεχνώντας τα πάντα,  χωρίς να βλέπουν κανέναν και τίποτε,  τα παιδιά χτυπάνε τα δάχτυλα στην οθόνη.  «Παίζουν» στο κινητό στο δρόμο προς το σχολείο,  στα διαλείμματα,  παίζουν στο μάθημα,  στην τουαλέτα,  παίζουν πηγαίνοντας προς το σπίτι.  Η αρχή του μαθήματος για τα παιδιά είναι πάντα βάσανο,  βλέπεις αυτός ο απαίσιος καθηγητής απαιτεί να απομακρύνουν τα κινητά με το μη τελειωμένο παιχνίδι! Τα παιδιά θυμώνουν,  είναι νευριασμένα και δεν σκέφτονται καθόλου το μάθημα…»

  Τι μπορείτε να κάνετε; Όχι και πολλά πράγματα,  αν το έξυπνο τηλέφωνο  δεν απαγορευθεί καθολικά και δίχως εξαιρέσεις σε κάθε εκπαιδευτικό χώρο είστε καταδικασμένοι να διεκδικείτε έναντι του την προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών σας με τις πιθανότητες να μην είναι υπέρ σας. Μην με παρεξηγείτε, δεν είμαι κανενός είδους νεολουδίτης αλλά είναι τρομακτικό πως η οθόνη καταπίνει το χρόνο μας,  επιβάλλεται απεξάρτηση. Αν δεν μπορείτε να το κάνετε για τους μαθητές σας φροντίστε τουλάχιστον  να αποτοξινώσετε τον εαυτό σας από τα σκουπίδια που κυκλοφορούν  σε κάθε είδους οθόνη! Έχετε ήδη καταλάβει ότι είμαι αθεράπευτος οπαδός της  λίστας. Με τις λίστες ο Εκο μας υπενθυμίζει: «…προσπαθούμε να επιβάλλουμε την τάξη στην «άβυσσο», που αντικρίζουμε καθημερινά. . », μια σωστή λίστα συνίσταται από κοφτές οδηγίες που αυτοματοποιούν και δεν υπεραναλυουν. Δώδεκα κινήσεις που θα σας αποτοξινώσουν.  

1. Καθιερώστε μέρες χωρίς οθόνη (υπολογιστή,  κινητό,  τηλεόραση), απομακρυνθείτε απά την πέτρα του σκανδάλου ή κρύψτε τα από την κοινή θέα,  αν δεν έχετε την δυνατότητα ολόκληρης μέρας υιοθετήστε  συγκεκριμένες ώρες χωρίς οθόνη. 

2. Προτιμήστε το βάθος και όχι το εύρος.Διαβάστε αναλύσεις από ειδικούς για τα θέματα που σας ενδιαφέρουν αποφύγετε  μικρά εύπεπτα άρθρα από τυχάρπαστους εικονικούς ειδήμονες που υπεραπλουστεύουν τα πράγματα. 

3. Να είστε καχύποπτοι στις εύκολες λύσεις και στις εύκολες εξηγήσεις,  από τα μαθηματικά γνωρίζουμε και εσείς και εγώ ότι συνήθως η άκοπη λύση είναι είτε ελλιπής είτε λανθασμένη. 

4. Διαβάστε βιβλία που είτε επεκτείνουν τους ορίζοντες σας είτε μπορούν να σα απορροφήσουν διαφορετικά παρατήστε τα, θα το καταλάβετε στις πρώτες είκοσι σελίδες. 

4.  Ελαχιστοποιήστε το πληροφοριακό περιεχόμενο που καταναλώνετε καθημερινά. Αποφύγετε να διαβάζετε διαγώνια και προσπαθήστε  να εμβαθύνετε. 

5. Όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσετε τον «γνώση» του διαδικτύου για το μάθημα σας, ελέγξετε ξανά και ξανά τις πηγές σας,  στο διαδίκτυο μια άποψη που αναπαράγεται  ξανά και ξανά τείνει να πάρει την μορφή αλήθειας. 

6. Κατά την περιήγηση στο διαδίκτυο,  μην ταυτίζετε την πληροφορία με την σοφία, ο καθένας μπορεί να ξέρει πόσοι όμως μπορούν να καταλάβουν.  Οι δημιουργικοί άνθρωποι δεν έχουν την ανάγκη να ξέρουν, προτιμούν να ανακαλύπτουν. 

7. Αποτοξινωθείτε εμπλέκοντας σωματικές δραστηριότητες που ενισχύουν την διανοητική σας υγεία και παραλλήλως τονώνουν το σώμα. (περπάτημα, τρέξιμο,..)

8. Αποφύγετε τα κοινωνικά δίκτυα,  μην αναλώνετε τον χρόνο που θα αφιερώνατε με την οικογένεια και τους φίλους σας σε μια πολυπληθή, πλασματική οικογένεια. 

9. Αποφύγετε να ενημερώνεστε για πράγματα που δεν σας αφορούν και πράγματα που δεν μπορείτε να αλλάξετε,  θα έλεγε ο παππούς Επίκτητος αν είχε σύνδεση στο διαδίκτυο και Instagram λογαριασμό. 

10. Μην χρησιμοποιείτε το κινητό ή τον υπολογιστή σας πριν κοιμηθείτε. Το φως που εκπέμπουν οι οθόνες εμποδίζουν τον ύπνο.  

11. Απομονωθείτε και απολαύστε την σιωπή όσο πιο συχνά το καταφέρνετε.   Η ηρεμία και η σιωπή ηρεμούν στο μυαλό, το σώμα και την ψυχή.            Οι τακτικές περίοδοι σιωπής αποτελούν θεραπεία για την υπερβολική κατανάλωση πληροφοριακού περιεχομένου. 

12.  Αποτινάξτε το άχθος του μέσου διαδικτυακού χρήστη να έχει για όλα άποψη,  γίνεται ασυνείδητα και συμβαίνει ακόμα στις καλύτερες οικογένειες. Ο Μάρκος Αυρήλιος στο αγαπημένο  Τα Εις Εαυτόν: «Υπάρχει πάντοτε η επιλογή να μην έχετε γνώμη. Δεν είναι ανάγκη να ανησυχείτε και να βασανίζετε  την ψυχή σας για πράγματα που δεν μπορείτε να ελέγξετε. Αυτά τα πράγματα δεν υπόκεινται απαραιτήτως στην κρίση σας.  Παραμερίστε τα. »

Από το βιβλίο  "Η Μακιαβελική Τέχνη της Διδασκαλίας για Μαθηματικούς και Λοιπά Κακοπαιδικά Λήμματα!" που έχει γράψει ένας ..φίλος μου.