Το παράδοξο του Ellsberg

  Έστω δύο δοχεία. Το δοχείο 1 περιέχει 100 σφαίρες , 50 λευκές και 50 μαύρες. Το δοχείο 2  περιέχει 100 σφαίρες   λευκές ,μαύρες με άγνωστη αναλογία. Πρέπει να επιλέξετε ένα δοχείο και να τραβήξετε μια σφαίρα από αυτήν, ποντάροντας στο χρώμα της σφαίρας. Υπάρχουν τέσσερις πιθανότητες:

• Στοίχημα Μ1: Τραβάτε μια σφαίρα από το δοχείο 1 και στοιχηματίζετε ότι είναι μαύρη.

• Στοίχημα Α1: Τραβάτε μια σφαίρα από το δοχείο 1 και στοιχηματίζετε ότι είναι άσπρη.

• Στοίχημα Μ2: Τραβάτε μια σφαίρα από το δοχείο 2 και στοιχηματίζετε ότι είναι μαύρη.

• Στοίχημα Α2: Τραβάτε μια σφαίρα από το δοχείο  2 και στοιχηματίζετε ότι είναι άσπρη.

Εάν κερδίσετε το στοίχημα , θα πάρετε 100 ευρώ .

Αν είστε όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, δεν έχετε προτίμηση μεταξύ Μ1 και Α1, ούτε μεταξύ Μ2 και Α2. Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν το Μ1 από το Μ2 και το Α1 από το Α2. Δηλαδή, προτιμούν «τον διάβολο που ξέρουν». Προτιμούν να επιλέξουν το δοχείο με το μετρήσιμο ρίσκο παρά αυτό με τον άγνωστο ρίσκο.

  Αυτό είναι εκπληκτικό. Η αναμενόμενη ανταμοιβή από το δοχείο  1 είναι 50 ευρώ. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν το Β1 προς το Β2 υποδηλώνει ότι πιστεύουν ότι το δοχείο  2  περιέχει λιγότερες μαύρες σφαίρες  από το δοχείο  1. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι συχνά προτιμούν επίσης το Α1 προς Α2, υπονοώντας ότι πιστεύουν ότι το δοχείο  2 περιέχει επίσης λιγότερες άσπρες σφαίρες , μια αντίφαση.

  Ο οικονομολόγος-αναλυτής  Daniel Ellsberg(*) που έκανε το παραπάνω πείραμα με ένα μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων  αναφέρει το αποτέλεσμα του πειράματος  αυτό ως μια απόδειξη «ανθρώπινης αποστροφής στην ασάφεια», μια προτίμηση γενικά για γνωστούς κινδύνους έναντι άγνωστων κινδύνων. Το γιατί οι άνθρωποι εκδηλώνουν αυτήν την προτίμηση δεν είναι σαφές. Ίσως συσχετίζουν την ασάφεια με την άγνοια, την ανικανότητα ή τον δόλο, ή πιθανώς κρίνουν ότι το δοχείο 1 θα τους εξυπηρετούσε καλύτερα σε μια σειρά επαναλαμβανόμενων κληρώσεων.

 Η αρχή έγινε δημοφιλής από τον οικονομολόγο της RAND Corporation, Daniel Ellsberg. (Leonard Wapner's Unnexpected Expectations (2012))

  (*)Ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ (Daniel Ellsberg), (1931-  ) είναι Αμερικανός ακτιβιστής και πρώην στρατιωτικός αναλυτής. Ο Έλσμπεργκ έγινε παγκόσμια γνωστός από ηλικίας 40 ετών (1971) όταν, ενώ ήταν υπάλληλος του «Αμερικανικού Οργανισμού Έρευνας και Ανάπτυξης» («RAND Corporation») ενός δηλαδή κρατικού ιδρύματος που ασχολείται με τη χάραξη της διεθνούς πολιτικής των Η.Π.Α., προκάλεσε μεγάλη πολιτική αναταραχή με την εκ μέρους του αποκάλυψη στην εφημερίδα «The New York Times» αλλά και σε άλλα έντυπα, των απόρρητων εγγράφων του «Πενταγώνου» («Pentagon Papers») που αφορούσαν μελέτες και σχεδιασμούς σχετικά με τον πόλεμο στο Βιετνάμ. 

 Ο Έλσμπεργκ θεωρείται, ως εκ τούτου, Μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος. Ο Έλσμπεργκ κατηγορήθηκε βάσει της Πράξης Ομοσπονδιακού Νόμου των ΗΠΑ (1917) ενώ του απαγγέλθηκαν επιπλέον κατηγορίες για κλοπή και συνωμοσία, οι οποίες επέσυραν μια συνολική, μέγιστη ποινή καθείρξεως 115 ετών. Ωστόσο, λόγω σοβαρών κυβερνητικών παραβάσεων στη συγκέντρωση των στοιχείων του κατηγορητηρίου, αλλά και της υπεράσπισής του την οποία ανέλαβαν ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Harvard Charles Nesson και ο συνήγορος Leonard Boudin, ο δικαστής William Matthew Byrne Jr. απάλλαξε τον Έλσμπεργκ από κάθε κατηγορία, με απόφαση που ανακοινώθηκε στις 11 Μαΐου του ίδιου έτους. Πολλά χρονιά μετά (2006), ο Ellsberg τιμήθηκε με το βραβείο «Right Livelihood». Είναι επίσης γνωστός για τη δημιουργία ενός σημαντικού παραδείγματος της λεγόμενης «θεωρίας της απόφασης» («Elsberg Paradox») και ακόμη, για το γεγονός ότι έχει εγείρει φωνή υποστήριξης για τους «Wikileaks», Chelsea Manning και Edward Snowden.

 Η ιστορία του έχει δραματοποιηθεί με την παραγωγή σχετικού ντοκιμαντέρ.